Özne + fiil + nesne. İngilizcede tipik, basit cümle yapısı bu şekildedir. Türkçede de öğelerin yeri değişse de mantık aynıdır: bir özne, öznenin yaptığı bir eylem ve bir nesne. Bu cümle yapısına etken çatı (active voice) diyoruz. Fiile “kim yapıyor” sorusunu sorup, cevaben gizli veya belirtilmiş bir özne bulabiliyoruz. Peki kimin yaptığı önemli olmadığında, yalnızca bir şeyin yapıldığını vurgulamak istediğimizde ne yapacağız? Bugünkü mini dersimizin konusu tam da bu. Edilgen çatıyla tanışın! Daha doğrusu, onun İngilizcedeki kuzeni passive voice ile 🙂
Active voice kullanılan bir cümleyle başlayalım:
I water the flowers once a week. (Haftada bir çiçekleri suluyorum.)
Öznemiz “I”, fiilimiz “water”, nesnemiz de “the flowers” (bir de sonuna sıklık zarfı olarak “once a week” gelmiş, o bir kenarda dursun :)). Peki önemli olan kimin suladığı değil de, düzenli sulanma olsaydı cümle nasıl olacaktı? “To be” fiilini bu cümlede kullanılan zamana göre, ve eğer nesne çoğulsa çoğul halde çekimleyerek, yanına fiilin geçmiş zamanlı halini ekleyecektik. Yani şu hale geliyor:
The flowers are watered once a week. (Çiçekler haftada bir sulanıyor.)
Yani nesne başa geldi, nesneye yapılan eylem onu izledi. İstersek “The flowers are watered by me.” diyerek kimin suladığını yine belirtebiliriz, ama bu durumda pek de gerekli değildi.
Temel mantık bu şekilde. Ancak zaman kiplerine (tense’lere) göre nasıl çekimleneceğine de dikkat etmek gerekiyor. Active voice ile kurulan cümlede kullanılan tense, passive voice haline getirilen cümlede “to be” fiiline yansıyor. Yanına gelen eylem ise past participle (yani, düzenli fiillerin sonuna -ed eki almış hali, veya düzensiz fiillerin geçmiş zaman hali) formunda oluyor. Kafam biraz daha “sayısal” çalışıyor diyenler için, hemen bir formül haline getirelim:
| Subject (Özne) + “to be” fiilinin zaman kipine göre çekimlenmiş hali + past participle + cümlenin kalanı |
Farklı zamanlar için active-passive cümle nasıl kurulur?
Şimdi karşılaştırmalı olarak buna bakalım. Bir cümleyi nasıl passive hale getireceğiniz konusunda kafanız karışırsa bu tabloyu referans alabilirsiniz:
| Tense | Active | Passive |
| Present simple | I water the flowers. (Çiçekleri sularım.) |
The flowers are watered. (Çiçekler sulanır.) |
| Present continuous | I am watering the flowers. (Çiçekleri suluyorum.) |
The flowers are being watered. (Çiçekler sulanıyor.) |
| Past simple | I watered the flowers. (Çiçekleri suladım.) |
The flowers were watered. (Çiçekler sulandı.) |
| Past continuous | I was watering the flowers. (Çiçekleri suluyordum.) |
The flowers were being watered. (Çiçekler sulanıyordu.) |
| Present perfect | I have watered the flowers. (Çiçekleri (yakın zamanda) suladım.) |
The flowers have been watered. (Çiçekler (yakın zamanda) sulandı). |
| Present perfect continuous | I have been watering the flowers. (Çiçekleri (bir süredir) suluyorum.) |
The flowers have been being watered. (Çiçekler (bir süredir) sulanıyor.) |
| Past perfect | I had watered the flowers. (Çiçekleri sulamıştım.) |
The flowers had been watered. (Çiçekler sulanmıştı.) |
| Future simple | I will water the flowers. (Çiçekleri sulayacağım.) |
The flowers will be watered. (Çiçekler sulanacak.) |
| Future perfect | I will have watered the flowers. (Çiçekleri sulamış olacağım.) |
The flowers will have been watered. (Çiçekler sulanmış olacak.) |
Passive cümle ne zaman, nerelerde kullanılır?
1. Cümlenin odağı, bahsedilen nesne olduğunda
→ The beach had been terribly polluted. (Sahil feci şekilde kirletilmişti.)
→ The Turkish Republic was founded in 1923. (Türkiye Cumhuriyeti 1923’te kurulmuştur.)
Burada amaç kurucuya dair bir bilgi vermek değil, kurulan ülke ve kuruluş tarihini aktarmak amaçlanmış.
2. Eylemin faili bilinmiyor, önemsenmiyor veya genel olarak herkes kast ediliyorsa
→ My phone was stolen last night. (Dün gece telefonum çalındı.)
Kimin çaldığı belli değil.
→ We were served very well at the restaurant. (Restoranda çok iyi ağırlandık.)
Restoran servisinden bahsediliyor, özneye özellikle değinmeye gerek yok.
→ Two egg whites are whisked for two minutes. (İki yumurtanın akı iki dakika boyunca çırpılır.)
Genel bir yönerge veriliyor, tarifi uygulayan herkes özne olabilir.
→ The man was given a life sentence. (Adama müebbet hapis cezası verildi.)
Ceza hükmüne bir hakimin karar verdiği zaten bariz.
3. Bilimsel veya genel geçer cümleler kurarken
→ Acidity is measured with a litmus paper. (Asitlik oranı turnusol kağıdıyla ölçülür.)
→ Zucchini can be eaten raw. (Kabak çiğ yenilebilir.)
→ Rules are made to be broken. (Kurallar çiğnenmek için konulur.)
4. Resmi yazılarda, raporlarda
→ The results will be delivered by e-mail. (Sonuçlar e-mail yoluyla gönderilecektir.)
→ A scholarship of 500 euros was given to 3 students. (3 öğrenciye 500 euro’luk burs verildi.)
5. Özneden yakın zamanda bahsedildiğinde
→ Virginia Woolf was an incredible writer. Her experimental work, The Waves, was written in 1931. (Virginia Woolf olağanüstü bir yazardı. Deneysel eseri Dalgalar 1931 yılında yazıldı.)
Bunların dışında birçok işlevi ve kullanımı da var, ancak bizim değineceklerimiz şimdilik bu kadar. Dileriz bu mini ders İngilizce edilgen çatının temel mantığını, farklı zaman kipleriyle edilgen cümle kurmayı öğrenmenize yardımcı olmuştur. Passive voice özellikle haberleri ve akademik yayınları, raporları takip ederken sık sık karşılaşacağınız bir cümle yapısıdır.
Evet ama, kendi kendinize okumak yeterli gelmeyebilir. Sorun sizde değil, edilgen çatıyı edilgen şekilde öğrenmeye çalışmakta. 🙂 Öğrenmenin en hızlı ve en makbul yolu aktif olanıdır. Yani pratik yapabileceğiniz, dili iletişim kurmak için kullandığınız şekli. Bunun için yurt dışına, hatta evinizin dışına bile çıkmaya gerek yok! Cambly ile istediğiniz yerden ana dili İngilizce olan eğitmenlerle 1:1 veya grup dersi yapabilir, İngilizcenizi rahat rahat geliştirebilirsiniz. Hemen denemek için geniş ders programı yelpazemize göz atın!
Read Next
